Tłumacze i ich twórczość w literaturze polskiej po 1918 roku

Projekt realizowany w ramach programu Narodowego Centrum Nauki OPUS 20

 

Celem projektu jest napisanie historii przekładu literackiego w Polsce po 1918 roku, czyli po odzyskaniu niepodległości. Ostatni wiek to stulecie przekładu: skala i zakres literatury tłumaczonej są w tym czasie ogromne, a kulturowa rola przekładu w rozwoju polskiej nowoczesności, w literaturze, ale i w szerszym kontekście kultury – potężna.

 

Tłumacze to nierozpoznani autorzy literatury polskiej, a znaczenie ich pracy przekracza zadanie przybliżania czytelnikom obcego pisarstwa; tłumacze odgrywają istotną rolę w kształtowaniu dynamiki produkcji literackiej w Polce, wpływają na style i sposoby pisania, wprowadzają literackie mody, a czasami wręcz całkowicie przekształcają scenę literacką. Przyczyniają się również do włączenia literatury polskiej w literaturę światową. Punktem wyjścia dla naszych badań są biografie tłumaczy literatury pracujących w Polsce przez ostatnich sto lat. Ich rekonstrukcja, nierzadko bardzo trudna z powodu braku dokumentów, oparta jest na poszukiwaniach archiwalnych i bibliotecznych. Badania w archiwach z pewnością pozwolą odkryć wiele fascynujących, nieznanych materiałów.

 

Badając dzieło tłumaczy, a więc przekłady dzieł obcych, ale też ich własne utwory (zwłaszcza w przypadku tłumaczy-pisarzy) chcemy zrekonstruować nieopisaną warstwę kultury literackiej XX i początku XXI wieku, szczególną uwagę kierując na jej różnorodne związki z oryginalną twórczością w języku polskim. Zamierzamy także przeanalizować sieć połączeń i kontaktów w kulturowych i literackich środowiskach, w których pracowali tłumacze, konstelacje instytucji z którymi współpracowali, jak również ich poza-przekładową działalność zawodową.

 

Książka, która powstanie w rezultacie badań, wypełni lukę w opisie historii kultury polskiej ostatniego wieku, zintegruje literaturę tłumaczoną z głównym nurtem pisarstwa polskiego i wprowadzi na scenę literacką nowych aktorów. W ten sposób nasze badania przyniosą zmianę w postrzeganiu historii polskiej literatury i kultury ostatniego stulecia. Interpretacja twórczości, wraz z różnymi aspektami profesjonalnej działalności tłumaczy, ich społecznym i instytucjonalnym usytuowaniem, ideologicznymi i politycznymi przynależnościami, pozwoli stworzyć dynamiczną, wielowymiarową mapę przekładu literackiego i literatury tłumaczonej w Polsce po roku 1918. Najwyższy czas, by literatura Polska została opisana w tym kontekście i mogła zostać włączona w międzynarodową dyskusję na temat roli, jaką przekład literatury pełni w tworzeniu naszej cywilizacji.

 

Projekt został zaprezentowany na międzynarodowej konferencji History and Translation: Multidisciplinary Perspectives w Tallinie (25-28 maja 2022) https://konverentsikeskus.tlu.ee/en/htn-conference-2022

 

Zespół projektu

Kierowniczka:

dr hab. Magda Heydel, prof. UJ

 

Wykonawczynie:

dr Agnieszka Podpora

dr Zofia Ziemann

 

Stypendystki:

dr Paulina Kwaśniewska-Urban

mgr Joanna Sobesto

 

Przy grancie współpracowali:

mgr Joanna Cieloch-Niewiadomska (Biblioteka Narodowa)

mgr Maciej Sagata (Biblioteka Narodowa)

mgr Karolina Kamińska (Uniwersytet w Hamburgu)